Kinh doanh theo mạng là gì? Những điều cần biết về network marketing

Kinh doanh theo mạng (network marketing) là một mô hình kinh doanh mang đến thu nhập linh hoạt, thời gian tự do và cơ hội xây dựng đội nhóm. Tuy nhiên, nhiều người hiện nay vẫn hiểu sai về mô hình này, thường nhầm lẫn giữa kinh doanh đa cấp hợp pháp và các mô hình kinh doanh đa cấp bất chính.

Trong bài viết này, Ahamove sẽ cung cấp thông tin đầy đủ về hình thức kinh doanh theo mạng, từ khái niệm cơ bản, cách thức hoạt động, lịch sử hình thành đến những lợi ích thiết thực của mô hình này. Bạn cũng sẽ biết được cách phân biệt giữa các mô hình hợp pháp và bất hợp pháp, tìm hiểu 5 mô hình kinh doanh theo mạng phổ biến nhất hiện nay và 6 bí quyết giúp thành công trong lĩnh vực này. Khám phá ngay để hiểu rõ hơn về cơ hội kinh doanh này!

1. Kinh doanh theo mạng là gì?

Kinh doanh theo mạng (Network Marketing), còn được gọi là kinh doanh đa cấp hoặc tiếp thị đa tầng (MLM - Multi-Level Marketing), là mô hình kinh doanh bán hàng trực tiếp có cấu trúc nhiều tầng dựa vào mạng lưới các nhà phân phối độc lập để đưa sản phẩm hoặc dịch vụ đến tay người tiêu dùng cuối cùng.

Thay vì xây dựng hệ thống cửa hàng phân phối truyền thống, các công ty sản xuất hoặc phân phối sẽ thiết lập mạng lưới các nhà phân phối độc lập (còn gọi là cộng tác viên, đại lý, tư vấn viên) và dựa vào mối quan hệ cá nhân của họ để đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng.

Mô hình này cũng khuyến khích việc mở rộng mạng lưới bằng cách tuyển dụng thêm người tham gia mới, từ đó phát triển hệ thống phân phối theo nhiều cấp, nhiều nhánh. Các nhà phân phối không chỉ hưởng lợi từ việc bán sản phẩm mà còn từ việc xây dựng và phát triển mạng lưới của riêng mình.

2. Mô hình kinh doanh theo mạng hoạt động như thế nào?

Thay vì phân phối sản phẩm qua các cửa hàng vật lý cố định, mô hình kinh doanh theo mạng cho phép doanh nghiệp xây dựng mạng lưới các nhà phân phối độc lập. Việc bán hàng được thực hiện thông qua các mối quan hệ cá nhân của cộng tác viên, qua mạng xã hội, hoặc tại các không gian như nhà riêng, nơi làm việc, quán cà phê. Điều này tạo ra môi trường bán hàng trực tiếp và cá nhân hóa hơn.

Đặc điểm nổi bật của mô hình này là mỗi người tham gia có thể đóng nhiều vai trò. Họ vừa là khách hàng sử dụng sản phẩm, vừa là người bán hàng, đồng thời có thể giới thiệu người mới vào hệ thống để trở thành "tuyến dưới" (downline) của mình.

Hoạt động kinh doanh của mô hình kinh doanh theo mạng diễn ra theo hai hình thức chính:

• Bán hàng trực tiếp: Người tham gia mua sản phẩm từ công ty và bán lại cho người tiêu dùng cuối cùng, thường là bạn bè, người thân hoặc qua các mối quan hệ cá nhân. Việc bán hàng diễn ra linh hoạt ở bất kỳ đâu, không cần cửa hàng cố định.
• Tuyển dụng và mở rộng mạng lưới: Người tham gia có thể mời người khác cùng tham gia hệ thống. Khi những người này bán được hàng, người giới thiệu cũng nhận được phần hoa hồng từ doanh số của tuyến dưới.

Thu nhập của mỗi người sẽ đến từ hai nguồn gồm: hoa hồng trực tiếp từ việc bán sản phẩm/dịch vụ và hoa hồng gián tiếp từ doanh số bán hàng của các tuyến dưới mà họ đã giới thiệu vào hệ thống.

Ví dụ: Anh A tham gia vào hệ thống và giới thiệu được B, C vào tuyến dưới của mình. Khi B bán được sản phẩm, A nhận được hoa hồng từ doanh số của B. Nếu B giới thiệu thêm D, E thì A vẫn nhận được một phần hoa hồng từ doanh số của D, E theo quy định của công ty.

3. Lịch sử hình thành network marketing

Kinh doanh theo mạng bắt nguồn từ Hoa Kỳ vào đầu thế kỷ 20, được đặt nền móng bởi Karl Renborg (1887-1973), một nhà hóa học người Mỹ. Năm 1927, khi khởi nghiệp với các sản phẩm bổ sung dinh dưỡng, ông đã phát hiện cách thức phân phối độc đáo bằng cách đề nghị bạn bè và người thân giới thiệu sản phẩm cho người quen. Đổi lại, ông trả hoa hồng cho người giới thiệu, thậm chí cả cho những người giới thiệu tiếp theo trong mạng lưới.

Năm 1934, Renborg thành lập công ty California Vitamins (sau đổi tên thành Nutrilite Products), áp dụng phương pháp phân phối này và nhanh chóng đạt doanh số ấn tượng. Đây được xem là khởi điểm của ngành kinh doanh theo mạng hiện đại.

Qua quá trình phát triển, mô hình kinh doanh theo mạng đã trải qua 3 giai đoạn phát triển chính:

• Giai đoạn sơ khai (1940-1979): Mô hình chủ yếu phát triển ở Mỹ với khoảng 30 công ty tiên phong. Quy định pháp lý còn mơ hồ và mô hình này thường bị nhầm lẫn với các hình thức lừa đảo kiểu kim tự tháp. Bước ngoặt xảy ra vào cuối thập niên 1970, khi tòa án thương mại Liên bang Hoa Kỳ công nhận tính hợp pháp của kinh doanh đa cấp qua vụ kiện liên quan đến công ty Amway, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho ngành này.
• Giai đoạn bùng nổ (1979-1990): Sau khi được luật pháp công nhận, hàng trăm công ty kinh doanh theo mạng xuất hiện mỗi năm với đa dạng sản phẩm, đánh dấu thời kỳ phát triển mạnh mẽ của mô hình này trên toàn cầu.
• Giai đoạn hiện đại (từ 1990 đến nay): Cuộc cách mạng công nghệ thông tin, điện thoại, internet đã mở rộng phạm vi hoạt động của kinh doanh theo mạng. Người tham gia có thể làm việc linh hoạt, không bị giới hạn bởi không gian và thời gian. Nhiều tập đoàn lớn trên thế giới cũng bắt đầu áp dụng mô hình này để phân phối sản phẩm.

Hiện nay, mô hình kinh doanh theo mạng tại Việt Nam được áp dụng chủ yếu trong các lĩnh vực như: chăm sóc sức khỏe, làm đẹp, bán lẻ hàng tiêu dùng, thương mại điện tử, và các dịch vụ số.

4. Lợi ích của mô hình kinh doanh theo mạng

Dù còn nhiều tranh luận, mô hình kinh doanh theo mạng vẫn mang lại nhiều lợi ích đáng kể cho cả doanh nghiệp, người tham gia và người tiêu dùng.

4.1 Đối với doanh nghiệp

Mô hình kinh doanh theo mạng mang lại 3 ưu thế cạnh tranh nổi bật cho doanh nghiệp:

• Tiết kiệm chi phí: Kinh doanh theo mạng giúp doanh nghiệp giảm đáng kể chi phí quảng cáo, thuê mặt bằng, vận chuyển, trưng bày sản phẩm và đội ngũ bán hàng cố định.
• Mạng lưới phân phối rộng khắp: Hệ thống nhà phân phối linh hoạt giúp doanh nghiệp mở rộng thị trường, tăng doanh số bán lẻ một cách hiệu quả, đồng thời nâng cao độ nhận diện thương hiệu nhờ sự lan tỏa tự nhiên của mạng lưới người tham gia.
• Kênh tiêu thụ ổn định: Mô hình tạo ra dòng tiêu thụ sản phẩm bền vững, giảm thiểu rủi ro tồn kho và biến động thị trường.

4.2 Đối với người tham gia mô hình

Người tham gia vào mô hình kinh doanh theo mạng cũng được hưởng 3 lợi ích thiết thực gồm:

• Đa dạng nguồn thu nhập: Người tham gia vừa là người tiêu dùng, vừa là người bán hàng, vừa có thể phát triển mạng lưới kinh doanh riêng, tạo ra nhiều nguồn thu nhập từ hoa hồng, thưởng doanh số và thu nhập thụ động từ tuyến dưới.
• Rủi ro tài chính thấp: Không cần dự trữ hàng hóa, không cần vốn lớn, giảm áp lực tài chính khi thử sức kinh doanh so với mô hình kinh doanh truyền thống.
• Tự do và linh hoạt: Mỗi người có quyền chủ động về thời gian, địa điểm làm việc, phù hợp với nhiều đối tượng như sinh viên, người nội trợ, người đã nghỉ hưu hoặc người muốn có thêm thu nhập ngoài công việc chính.

4.3 Đối với người tiêu dùng

Người tiêu dùng cũng được hưởng lợi từ mô hình kinh doanh theo mạng gồm:

• Mua hàng trực tiếp từ nhà sản xuất: Người tiêu dùng mua hàng hóa, dịch vụ gần như trực tiếp từ nhà sản xuất với giá thành hợp lý, đảm bảo chất lượng, hạn chế nguy cơ mua phải hàng giả, hàng nhái.
• Được tư vấn và hỗ trợ cá nhân: Khách hàng được tư vấn, trải nghiệm sản phẩm thực tế thông qua chính những người quen biết, tạo sự tin tưởng cao hơn so với các kênh bán hàng truyền thống.
• Dịch vụ hậu mãi chu đáo: Nhà phân phối thường chú trọng dịch vụ hậu mãi để duy trì mối quan hệ lâu dài với khách hàng, mang lại trải nghiệm mua sắm tốt hơn.

5. Phân biệt kinh doanh theo mạng hợp pháp và bất hợp pháp

Tại Việt Nam, bên cạnh các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp chân chính, còn xuất hiện nhiều mô hình đa cấp biến tướng bất hợp pháp. Để phân biệt được đâu là mô hình kinh doanh theo mạng hợp pháp, bạn cần chú ý đến các đặc điểm sau:

Mô hình kinh doanh theo mạng hợp phápcó 5 đặc điểm sau:

• Doanh thu chủ yếu đến từ việc bán sản phẩm/dịch vụ thực tế cho người tiêu dùng cuối cùng.
• Sản phẩm có giá trị sử dụng thực, chất lượng tương xứng với giá bán.
• Không ép buộc người tham gia phải mua hàng với số lượng lớn hoặc đóng phí tham gia cao để được vào hệ thống.
• Có giấy phép kinh doanh đa cấp do Bộ Công Thương cấp (tại Việt Nam).
• Chính sách hoa hồng minh bạch, tỷ lệ hoa hồng hợp lý.

Kinh doanh đa cấp biến tướng (bất hợp pháp) có đặc điểm:

• Tập trung vào việc thu hút người mới tham gia, thu phí hoặc bán sản phẩm với giá cao.
• Không chú trọng đến giá trị thực của sản phẩm/dịch vụ.
• Yêu cầu đóng phí ban đầu lớn hoặc mua số lượng lớn sản phẩm để tham gia.
• Hứa hẹn thu nhập cao phi thực tế trong thời gian ngắn.
• Hoạt động theo mô hình kim tự tháp (pyramid scheme), nơi người tham gia sau khó có khả năng thu hồi vốn.

6. 5 mô hình kinh doanh theo mạng phổ biến nhất hiện nay

Hiện nay có 5 mô hình kinh doanh theo mạng phổ biến gồm: Mô hình nhị phân (Binary Plan), mô hình ma trận (Matrix Plan), mô hình đều tầng (Unilevel Plan), mô hình bậc thang ly khai (Breakaway Plan) và mô hình tiếp thị liên kết (Affiliate Marketing). Mỗi mô hình có ưu điểm và thách thức riêng, đòi hỏi chiến lược khác nhau để thành công.

6.1. Mô hình nhị phân (Binary Plan)

Mô hình nhị phân là hệ thống phân phối được nhiều công ty lớn trong ngành áp dụng. Đặc điểm nổi bật của mô hình này là mỗi nhà phân phối chỉ được phép trực tiếp tuyển tối đa hai người vào mạng lưới, tạo thành hai nhánh chính (trái và phải).

Hoa hồng và thưởng thường được tính dựa trên doanh số yếu nhất của hai nhánh, khuyến khích nhà phân phối phát triển cân bằng cả hai bên. Điều này tạo động lực xây dựng đội nhóm vững mạnh thay vì chỉ tập trung vào một nhánh.

Mô hình này giúp dễ quản lý, minh bạch nhưng giới hạn tốc độ mở rộng mạng lưới trực tiếp, phù hợp với người có khả năng đào tạo và phát triển đội nhóm sâu.

6.2. Mô hình ma trận (Matrix Plan)

Mô hình ma trận cho phép nhà phân phối tuyển nhiều hơn hai người, nhưng số lượng tuyến dưới ở mỗi cấp bị giới hạn. Ví dụ: trong ma trận 3x4, mỗi người có tối đa 3 tuyến dưới trực tiếp, và hệ thống sâu tối đa 4 tầng.

Khi một cấp đầy, người mới sẽ được xếp sang các tầng tiếp theo, tạo hiệu ứng "tràn đổ" (spillover). Cơ chế này giúp mạng lưới phát triển đều và công ty kiểm soát được chi phí hoa hồng.

Mô hình ma trận cung cấp cấu trúc rõ ràng, dễ hiểu cho người mới, đồng thời tạo động lực cho việc phát triển chiều sâu đội nhóm, phù hợp với những người có khả năng quản lý và hỗ trợ đội nhóm trực tiếp hiệu quả.

6.3. Mô hình đều tầng (Unilevel Plan)

Mô hình đều tầng (hay sơ đồ một cấp) không giới hạn số lượng nhà phân phối tuyến dưới trực tiếp mà một người có thể tuyển. Bạn có thể phát triển mạng lưới theo chiều rộng không hạn chế.

Hoa hồng thường được trả dựa trên doanh số của các tuyến dưới trong một số tầng nhất định (thường từ 3 đến 5 tầng). Cấu trúc này khuyến khích nhà phân phối hỗ trợ đội nhóm phát triển theo chiều sâu để tận dụng tối đa thu nhập.

Mô hình này đơn giản, dễ hiểu, tạo động lực phát triển mạng lưới rộng nhưng cần kiểm soát tốt để tránh chi phí hoa hồng vượt quá lợi nhuận. Đây là lựa chọn phù hợp cho người có mạng lưới quan hệ rộng và khả năng kết nối cao.

6.4. Mô hình bậc thang ly khai (Breakaway Plan)

Mô hình bậc thang ly khai đặc trưng bởi cơ chế "tách nhóm". Người tham gia khi đạt doanh số hoặc cấp bậc nhất định sẽ "tách" khỏi hệ thống tuyến trên, trở thành một nhóm độc lập và hưởng hoa hồng riêng.

Tuyến trên chỉ còn hưởng phần trăm nhỏ từ doanh số của nhóm đã tách ra, thường được gọi là "hoa hồng thế hệ". Cấu trúc này tạo động lực mạnh mẽ cho việc phát triển nhóm lớn.

Mô hình này khuyến khích phát triển lãnh đạo, thúc đẩy người tham gia xây dựng đội nhóm lớn mạnh, phù hợp cho những người có tham vọng cao, năng lực lãnh đạo tốt và khả năng đào tạo, phát triển đội nhóm.

6.5. Mô hình tiếp thị liên kết (Affiliate Marketing)

Mô hình tiếp thị liên kết có cấu trúc đơn giản nhất. Người tham gia chỉ nhận hoa hồng từ việc bán sản phẩm/dịch vụ trực tiếp mà không cần xây dựng mạng lưới hay tuyển tuyến dưới.

Người tham gia quảng bá sản phẩm/dịch vụ thông qua các kênh như website, blog, mạng xã hội và nhận hoa hồng khi có người mua hàng thông qua liên kết giới thiệu (affiliate link) của họ.

Mô hình này phù hợp với các cá nhân, doanh nghiệp nhỏ hoặc các hoạt động kinh doanh online, đặc biệt phổ biến trong lĩnh vực thương mại điện tử và tiếp thị số. Đây là lựa chọn tốt cho những người có kỹ năng tiếp thị nội dung và không muốn tham gia vào việc xây dựng đội nhóm.

7. 6 Bí quyết giúp bạn thành công trong kinh doanh theo mạng

Dưới đây là 6 bí quyết quan trọng giúp bạn thành công trong mô hình kinh doanh theo mạng.

7.1 Lựa chọn sản phẩm và công ty uy tín

Nền tảng vững chắc cho thành công trong kinh doanh theo mạng bắt đầu từ việc lựa chọn đúng đắn. Chỉ tham gia vào các công ty có sản phẩm chất lượng, minh bạch về pháp lý và chính sách hoa hồng rõ ràng. Kiểm tra kỹ lưỡng giấy phép kinh doanh đa cấp, thời gian hoạt động và uy tín của công ty.

Nên chọn sản phẩm mà bản thân thực sự tin tưởng và sẵn sàng sử dụng, vì niềm tin vào sản phẩm là nền tảng để bạn truyền cảm hứng cho khách hàng và đội nhóm. Khi bạn thực sự hài lòng với sản phẩm, việc giới thiệu và bán hàng sẽ trở nên tự nhiên và thuyết phục hơn.

7.2 Lập kế hoạch kinh doanh chi tiết

Việc lập kế hoạch rõ ràng giúp bạn chủ động và dễ dàng đo lường tiến độ. Đặt mục tiêu cụ thể (ngắn hạn, dài hạn), xác định chiến lược tiếp thị, phân bổ thời gian hợp lý giữa bán hàng và xây dựng mạng lưới.

Ưu tiên các công việc quan trọng, tránh lãng phí thời gian vào các hoạt động không mang lại giá trị. Lập lịch làm việc khoa học và đánh giá, điều chỉnh kế hoạch định kỳ để đảm bảo bạn đang đi đúng hướng.

7.3 Xác định đúng đối tượng khách hàng tiềm năng

Thành công trong kinh doanh theo mạng phụ thuộc vào khả năng xác định và tiếp cận đúng khách hàng. Xác định chính xác khách hàng tiềm năng: nhu cầu, sở thích, thói quen, vấn đề họ gặp phải. Nghiên cứu kỹ để hiểu cách sản phẩm có thể giải quyết vấn đề hoặc cải thiện cuộc sống của họ.

Việc xác định đúng đối tượng giúp bạn tiếp cận đúng người, tiết kiệm thời gian và tăng hiệu quả bán hàng. Thay vì tiếp cận tất cả mọi người, hãy tập trung vào những người thực sự có nhu cầu và khả năng mua sản phẩm hoặc tham gia vào mạng lưới của bạn.

7.4 Xây dựng và mở rộng mạng lưới quan hệ

Mạng lưới quan hệ là tài sản quan trọng trong kinh doanh theo mạng. Chủ động tham gia các sự kiện, hội thảo, khóa đào tạo của công ty để học hỏi, kết nối và mở rộng mạng lưới. Tận dụng mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến để tiếp cận nhiều đối tượng hơn.

Hỗ trợ, khích lệ các thành viên trong nhóm phát triển, tạo môi trường làm việc tích cực, đoàn kết và cùng nhau tiến bộ. Xây dựng mối quan hệ dựa trên sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau sẽ tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển lâu dài.

7.5 Học hỏi từ người hướng dẫn

Người bảo trợ đóng vai trò quan trọng trong hành trình kinh doanh của bạn. Họ là người dẫn dắt, hỗ trợ bạn những bước đi đầu tiên. Luôn tôn trọng, lắng nghe và hợp tác với họ để tận dụng tối đa kinh nghiệm và sự hỗ trợ.

Đặt câu hỏi, tìm kiếm lời khuyên và học hỏi từ những thành công và thất bại của họ. Tham gia các buổi đào tạo, hội thảo và hoạt động đội nhóm để nâng cao kiến thức và kỹ năng.

7.6 Nâng cao kỹ năng giao tiếp và bán hàng

Giao tiếp hiệu quả giúp bạn xây dựng lòng tin với khách hàng và đồng đội. Rèn luyện khả năng trình bày rõ ràng, thuyết phục và truyền cảm hứng cho người khác về sản phẩm và cơ hội kinh doanh.

Lắng nghe, chia sẻ câu chuyện thực tế về sản phẩm, giải đáp thắc mắc và xử lý từ chối một cách khéo léo là những kỹ năng cần thiết để chốt đơn và tuyển dụng thành công. Liên tục cải thiện các kỹ năng này thông qua thực hành và học hỏi từ những người thành công.

Bài viết trên đã cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện về mô hình này, từ khái niệm cơ bản, lịch sử hình thành, lợi ích đến cách phân biệt mô hình hợp pháp và bất hợp pháp. Nếu được thực hiện đúng cách, mô hình kinh doanh theo mạng hoàn toàn có tiềm năng mang lại thu nhập tốt và sự tự do về thời gian cho bạn.

Nếu bạn đang vận hành kinh doanh online hoặc cần dịch vụ giao hàng chuyên nghiệp cho mô hình kinh doanh theo mạng, Ahamove sẵn sàng hỗ trợ với giải pháp vận chuyển nhanh chóng, an toàn và tiết kiệm chi phí. Hệ thống đối tác tài xế rộng khắp của Ahamove có thể giúp bạn chuyển hàng tới khách hàng hoặc đối tác kinh doanh một cách hiệu quả, góp phần nâng cao trải nghiệm và uy tín của bạn trong mạng lưới.