Mô hình kinh doanh là gì? Top những mô hình kinh doanh cho người trẻ khởi nghiệp

Mô hình kinh doanh là một sơ đồ kế hoạch chi tiết của một doanh nghiệp tạo ra giúp định hướng hoạt động và mang lại lợi nhuận cho công ty. Đây là yếu tố quan trọng trong việc định hướng chiến lược và tạo tiền đề cho sự phát triển của doanh nghiệp sau này.

Bài viết sẽ cung cấp cho bạn chi tiết các thông tin về mô hình kinh doanh là gì, vì sao cần chọn đúng mô hình kinh doanh, các bước xây dựng, phân loại và một số mô hình kinh doanh phổ biến giúp bạn hiểu rõ hơn về các mô hình kinh doanh tiềm năng và tìm ra con đường khởi nghiệp phù hợp nhé!

1. Mô hình kinh doanh là gì?

Mô hình kinh doanh (Business model) là cách thức mà một doanh nghiệp tạo ra, cung cấp và thu về giá trị từ khách hàng. Nó mô tả toàn bộ quá trình hoạt động của doanh nghiệp, từ việc xác định sản phẩm/dịch vụ, bán cho ai, cách thức tiếp cận thị trường, cho đến các chiến lược tạo ra lợi nhuận và duy trì sự bền vững trong dài hạn.

2. Vì sao cần chọn đúng mô hình kinh doanh?

Dưới đây là 5 lý do vì sao việc chọn đúng mô hình kinh doanh lại quan trọng:

• Tối ưu hóa chiến lược và nguồn lực: Giúp doanh nghiệp sử dụng hiệu quả các nguồn lực (như nhân lực, tài chính, công nghệ) và chiến lược phát triển. Từ đó, doanh nghiệp sẽ tập trung vào các hoạt động cốt lõi, tối ưu hóa chi phí và cải thiện hiệu quả hoạt động.
• Đảm bảo khả năng cạnh tranh: Mô hình kinh doanh phù hợp giúp doanh nghiệp xác định rõ đối tượng khách hàng và phương thức phân phối sản phẩm, từ đó xây dựng lợi thế cạnh tranh mạnh mẽ. Doanh nghiệp sẽ dễ dàng tìm được vị trí phù hợp trên thị trường và giữ vững được sự khác biệt so với các đối thủ.
• Dễ dàng tạo ra giá trị cho khách hàng: Mô hình kinh doanh hiệu quả giúp doanh nghiệp hiểu rõ nhu cầu khách hàng và cung cấp các sản phẩm/dịch vụ đáp ứng nhu cầu đó. Điều này giúp tăng cường mối quan hệ khách hàng, giữ chân khách hàng trung thành và phát triển mạng lưới khách hàng rộng lớn.
• Tạo ra dòng thu nhập bền vững: Nó không chỉ giúp tối ưu hóa các khoản chi phí mà còn tạo ra các chiến lược để tăng trưởng lợi nhuận trong tương lai.
• Khả năng phát triển và mở rộng: Mô hình đúng giúp doanh nghiệp nắm bắt cơ hội và thích ứng nhanh chóng với các thay đổi trong thị trường.

3. Hướng dẫn 4 bước xây dựng mô hình kinh doanh

Dưới đây là chi tiết 4 bước xây dựng mô hình kinh doanh mà bạn có thể tham khảo: 

Bước 1: Khảo Sát Nhu Cầu Khách Hàng

Trước khi bắt tay vào xây dựng mô hình kinh doanh, việc hiểu rõ tệp khách hàng mục tiêu muốn nhắm đến. Họ là ai, họ có đặc điểm, sở thích gì và những vấn đề họ gặp phải để từ đó tạo ra sản phẩm hoặc dịch vụ giải quyết được những vấn đề đó. Đồng thời bạn cũng cần phân tích rõ 2 yếu tố: 

• Phương pháp khảo sát: Có thể tiến hành khảo sát thông qua các công cụ như khảo sát trực tuyến, phỏng vấn trực tiếp, nhóm tập trung, hay thăm dò ý kiến trên các nền tảng mạng xã hội.
• Phân tích hành vi khách hàng: Cần nghiên cứu thói quen mua sắm, nhu cầu sử dụng, mức chi tiêu và các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định của khách hàng.

Mục tiêu của bước này là giúp doanh nghiệp nắm bắt rõ thị trường mục tiêu, từ đó tạo ra một nền tảng vững chắc cho các bước tiếp theo trong quá trình xây dựng mô hình kinh doanh.

Bước 2: Lên Ý Tưởng Kinh Doanh Phù Hợp Với Nhu Cầu Khách Hàng

Dựa trên kết quả khảo sát, bước tiếp theo là lên ý tưởng kinh doanh dựa trên nhu cầu của khách hàng. Ý tưởng này cần phải sáng tạo, độc đáo và khả thi, đáp ứng được mong muốn và vấn đề mà khách hàng đang gặp phải. Đồng thời bạn cũng nên xem xét 3 điều bên dưới trước khi lên ý tưởng: 

• Đổi mới sản phẩm/dịch vụ: Bạn có thể cải tiến sản phẩm/dịch vụ hiện có hoặc tạo ra một giải pháp mới để giải quyết vấn đề của khách hàng.
• Lợi thế cạnh tranh: Cần xác định rõ điểm khác biệt của ý tưởng so với các đối thủ, có thể là về chất lượng, giá thành, dịch vụ hậu mãi, hoặc mẫu mã sản phẩm.
• Phát triển mô hình doanh thu: Quyết định phương thức kiếm tiền từ ý tưởng kinh doanh của bạn. Đây có thể là mô hình B2B, B2C, dịch vụ đăng ký hay sản phẩm bán lẻ..

Bước 3: Hoạch Định Chi Phí Sản Xuất và Phân Phối Phù Hợp

Sau khi có ý tưởng kinh doanh, bạn cần tiến hành hoạch định chi phí để xác định kế hoạch tài chính cho doanh nghiệp. Điều này sẽ giúp bạn dự đoán được các chi phí phát sinh và tính toán lợi nhuận hợp lý. Một số loại chi phí bạn có thể tham khảo:

• Chi phí sản xuất: Bao gồm chi phí nguyên vật liệu, nhân công, máy móc thiết bị và các chi phí liên quan đến sản phẩm. Bạn cần tối ưu hóa quy trình sản xuất để giảm chi phí nhưng vẫn đảm bảo chất lượng sản phẩm.
• Chi phí phân phối: Lên kế hoạch về kênh phân phối (online, offline) và các chi phí vận chuyển, giao nhận. Xác định chi phí này sẽ giúp bạn quyết định được giá bán hợp lý.
• Chi phí marketing: Phải lên kế hoạch cho các chiến dịch quảng cáo, khuyến mãi và các phương pháp quảng bá sản phẩm để thu hút khách hàng.

Bước 4: Hoàn Thiện Mô Hình và Bắt Tay Thực Hiện

Sau khi hoàn thiện kế hoạch và chuẩn bị tài chính, bước tiếp theo là kiểm tra mô hình kinh doanh. Bạn có thể thực hiện thử nghiệm trên quy mô nhỏ để đánh giá phản ứng của khách hàng và điều chỉnh mô hình nếu cần. Sau đó, triển khai chiến dịch marketing để tiếp cận khách hàng, nâng cao nhận thức về thương hiệu và gia tăng doanh thu. Đồng thời, xây dựng một đội ngũ nhân viên đủ năng lực để thực hiện chiến lược kinh doanh, quản lý hiệu quả các hoạt động và đảm bảo sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.

4. Phân loại mô hình kinh doanh theo mối quan hệ của các bên

4.1 Mô hình B2C (Business to Customer)

Mô hình B2C (Business to Customer) là hình thức kinh doanh trong đó doanh nghiệp cung cấp sản phẩm hoặc dịch vụ trực tiếp cho người tiêu dùng cuối cùng, không thông qua trung gian. Đặc điểm nổi bật của mô hình này là tập trung vào khách hàng cá nhân, cung cấp sản phẩm với số lượng nhỏ và phục vụ nhu cầu mua sắm hàng ngày. Với B2C, doanh nghiệp có thể bán hàng qua cửa hàng, website, ứng dụng di động… bằng cách tiếp cận tới khách hàng qua marketing, truyền thông….

Amazon là ví dụ điển hình về mô hình B2C thành công, cung cấp hàng triệu sản phẩm trực tiếp đến người tiêu dùng thông qua nền tảng thương mại điện tử và các dịch vụ đăng ký như Amazon Prime.

Xem thêm: D2C là gì? Ưu nhược điểm của D2C và lưu ý khi áp dụng mô hình

4.2 Mô hình B2B (Business to Business)

Nếu bạn chưa biết mô hình B2B là gì thì đây là mô hình Business to Business là hình thức kinh doanh trong đó doanh nghiệp cung cấp sản phẩm hoặc dịch vụ cho các doanh nghiệp khác thay vì bán trực tiếp cho người tiêu dùng cuối. 

Phổ biến trong các ngành như sản xuất, dịch vụ công nghệ, logistics và xuất nhập khẩu, mô hình này có đặc điểm nổi bật là các giao dịch quy mô lớn với giá trị cao, mối quan hệ hợp tác lâu dài giữa các bên, và sản phẩm/dịch vụ có tính chuyên môn cao đáp ứng nhu cầu cụ thể của doanh nghiệp mua hàng.

Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp đang vận hành theo mô hình B2B hiệu quả. Viettel Post và DHL chuyên về dịch vụ vận chuyển và lưu kho, trong khi các tập đoàn lớn như Hoa Sen và Hòa Phát đảm nhận vai trò cung cấp nguyên vật liệu cho các công ty sản xuất trong nước.

4.3 Mô hình C2C (Consumer to Consumer)

Mô hình C2C (Consumer to Consumer) là hình thức kinh doanh trong đó các cá nhân bán sản phẩm hoặc dịch vụ trực tiếp cho những người tiêu dùng khác, thường thông qua nền tảng trực tuyến của bên thứ ba.

Đặc điểm nổi bật của mô hình này là giao dịch diễn ra giữa cá nhân với cá nhân mà không có sự tham gia của doanh nghiệp, đa dạng về phương thức trao đổi từ sản phẩm mới đến hàng đã qua sử dụng, và được thực hiện thông qua các nền tảng kết nối như eBay, Shopee, Facebook Marketplace hay Chợ Tốt.

Tại Việt Nam, Chợ Tốt đã trở thành nền tảng phổ biến cho người tiêu dùng giao dịch nhiều mặt hàng từ đồ điện tử, nhà cửa đến xe cộ.

5. Top 10 mô hình kinh doanh phổ biến hiện nay

Dưới đây là 10 mô hình kinh doanh được nhiều người áp dụng như:

5.1 Mô hình bán hàng Online

Mô hình bán hàng online là phương thức kinh doanh trong đó sản phẩm hoặc dịch vụ được bán trực tuyến thông qua website, ứng dụng hoặc nền tảng thương mại điện tử. Ưu điểm của mô hình này là không gian bán hàng không giới hạn, khả năng tiếp cận khách hàng toàn cầu và chi phí mặt bằng thấp. 

Doanh nghiệp thường tạo website riêng hoặc sử dụng các nền tảng như Shopee, Lazada, Facebook để thực hiện quy trình: quảng bá sản phẩm, nhận đơn hàng, thanh toán và giao hàng.

5.2 Mô hình bán hàng trực tiếp

Mô hình bán hàng trực tiếp tập trung vào việc người bán và người mua gặp mặt và giao dịch trực tiếp, không thông qua các bên trung gian. Các sản phẩm sẽ được trình bày tại cửa hàng hoặc các sự kiện bán hàng. Mô hình này chủ yếu sử dụng cửa hàng bán lẻ hoặc showroom để trưng bày sản phẩm. Người bán sẽ tư vấn và giao dịch trực tiếp với người tiêu dùng.

Xem thêm: Tìm hiểu về mô hình o2o  (Online to Offline) 

5.3 Mô hình kinh doanh lưu động

Mô hình kinh doanh lưu động thường được thực hiện thông qua các cửa hàng di động hoặc các xe bán hàng lưu động. Đây là mô hình linh hoạt, nơi các sản phẩm được bán ở nhiều địa điểm khác nhau và phục vụ các nhóm khách hàng ở những khu vực di chuyển.

Các sản phẩm sẽ được bán tại các địa điểm có đông người qua lại, chẳng hạn như khu vực chợ, trung tâm thương mại, hoặc các sự kiện lớn. Các doanh nghiệp có thể dễ dàng thay đổi vị trí bán hàng để tiếp cận với nhiều khách hàng hơn. Các xe bán hàng di động của các thương hiệu như McDonald's hay Starbucks có thể di chuyển đến các khu vực đông đúc và cung cấp sản phẩm trực tiếp cho khách hàng.

5.4 Mô hình kinh doanh trên sàn thương mại điện tử

Mô hình kinh doanh trên sàn thương mại điện tử cho phép giao dịch mua bán hoàn toàn qua internet, kết nối người mua và người bán thông qua nền tảng trực tuyến. Các sàn phổ biến tại Việt Nam như Shopee, Lazada, Tiki, Sendo,… giúp doanh nghiệp tiếp cận khách hàng rộng rãi, tiết kiệm chi phí vận hành và thúc đẩy doanh thu. Ngoài ra, công cụ phân tích cũng giúp quản lý hiệu quả kinh doanh.

Xem thêm: Top 9 sàn thương mại điện tử uy tín, bán hàng hiệu quả

5.5 Mô hình kinh doanh nhượng quyền thương hiệu

Trong mô hình này, một công ty (nhà nhượng quyền) cho phép một cá nhân hoặc doanh nghiệp khác (nhượng quyền nhận) sử dụng thương hiệu và quy trình kinh doanh của mình để mở rộng mạng lưới kinh doanh.

Doanh nghiệp nhượng quyền cung cấp cho nhượng quyền nhận công thức kinh doanh, hỗ trợ vận hành, và quảng bá thương hiệu. Nhượng quyền nhận trả một khoản phí ban đầu và phí định kỳ cho quyền sử dụng thương hiệu và mô hình kinh doanh. McDonald's, 7-Eleven, và The Coffee House là những ví dụ nổi bật của mô hình nhượng quyền thương hiệu, mở rộng quy mô kinh doanh một cách nhanh chóng.

5.6 Mô hình tiếp thị liên kết – Affiliate Marketing

Tiếp thị liên kết (Affiliate Marketing) là mô hình kinh doanh trong đó cá nhân quảng bá sản phẩm/dịch vụ của doanh nghiệp và nhận hoa hồng từ các giao dịch thành công thông qua liên kết của họ. Affiliate sử dụng các nền tảng như blog, mạng xã hội, website hoặc email marketing để chia sẻ liên kết, và khi người dùng mua hàng qua liên kết này, họ được hưởng hoa hồng. 

Amazon Associates và ClickBank là những nền tảng tiếp thị liên kết nổi tiếng với hàng triệu người tham gia quảng bá và kiếm thu nhập từ việc bán sản phẩm.

5.7 Mô Hình Kinh Doanh Gia Đình

Đây là mô hình kinh doanh trong đó các thành viên trong gia đình cùng tham gia quản lý và vận hành doanh nghiệp. Còn được gọi là kinh doanh tư nhân, mô hình này giúp chủ sở hữu tiết kiệm chi phí thuê nhân viên và người quản lý, từ đó tối ưu hóa lợi nhuận. 

5.8 Mô Hình Kinh Doanh Ngành Giáo Dục

Mô hình này tập trung vào việc cung cấp các sản phẩm và dịch vụ liên quan đến giáo dục, với khách hàng chủ yếu là học sinh, sinh viên, và phụ huynh. Mục tiêu của mô hình là cung cấp tài liệu, phương pháp giảng dạy và giáo án chất lượng cao để giúp người học đạt được mục tiêu học tập.

5.9 Mô Hình Kinh Doanh 1 Đổi 1 (One-for-One)

Trong mô hình này, khi khách hàng mua sản phẩm, họ sẽ nhận được một sản phẩm hoặc dịch vụ tương đương miễn phí. Mục đích là thu hút khách hàng sử dụng thêm các sản phẩm hoặc dịch vụ khác của cửa hàng.

5.10 Mô Hình Kinh Doanh Đa Thương Hiệu

Các công ty sở hữu và điều hành nhiều thương hiệu khác nhau. Mỗi thương hiệu có đặc trưng riêng và cung cấp các sản phẩm độc quyền, tạo nên giá trị cho công ty. Ví dụ, một công ty có thể sở hữu các thương hiệu như dầu gội D, bột giặt O, xà phòng L, mỗi thương hiệu phục vụ cho một ngành hàng khác nhau.

6. Một doanh nghiệp có thể kết hợp nhiều mô hình kinh doanh không?

Một doanh nghiệp hoàn toàn có thể kết hợp nhiều mô hình kinh doanh, và thực tế, nhiều công ty hiện nay đang sử dụng chiến lược này để mở rộng quy mô và đa dạng hóa hoạt động kinh doanh của mình. Dưới đây là những lý do vì sao việc kết hợp các mô hình kinh doanh là một lựa chọn hợp lý:

•  Mở rộng đối tượng khách hàng: Tiếp cận đa dạng phân khúc (B2B+B2C) → thị trường lớn hơn, doanh thu tăng
• Tối ưu chi phí và lợi nhuận: Tận dụng nhiều kênh phân phối (online+offline) → tiết kiệm chi phí, tăng hiệu quả
• Thích ứng linh hoạt: Đáp ứng nhu cầu thay đổi của thị trường → duy trì sức cạnh tranh
• Tăng trưởng nhanh chóng: Dễ dàng mở rộng sản phẩm/dịch vụ (nhượng quyền+trực tuyến) → phát triển không cần đầu tư lớn
• Tạo lợi thế cạnh tranh: Xây dựng thương hiệu khác biệt → thu hút khách hàng hiệu quả

Kết hợp nhiều mô hình kinh doanh giúp doanh nghiệp tăng trưởng linh hoạt, mở rộng thị trường, và tối ưu hóa lợi nhuận. Tuy nhiên, điều quan trọng là doanh nghiệp phải quản lý hiệu quả các mô hình này để tránh tình trạng mất kiểm soát và tăng chi phí không cần thiết.

Xem thêm:

• Mô hình mmo là gì ? Tìm hiểu chi tiết
• Tham khảo dropshipping là gì - Ưu và nhược của mô hình